KAYNAŞTIRMA SINIFLARINDA YENİ BİR UYGULAMA OLARAK GÖLGE ÖĞRETİCİLİK
SHADOW TEACHING AS A NEW PRACTICE IN INCLUSION CLASSES

Zehra KURŞUN
Öğretim Görevlisi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, MYO, Engelliler İçin Gölge Öğreticilik
Programı, İstanbul, Türkiye
ORCID ID: 0000- 0002- 9628- 2924

 

ÖZET
Kaynaştırma uygulamalarında başarının anahtarı ekip ile yapılan bir çalışma olmasıdır. Ancak ekip üyelerinden birinin ya da birkaçının sürece ilişkin bilgi, beceri ya da deneyim sahibi olmaması süreci olumsuz etkilemektedir. Kaynaştırma uygulamalarında ülkemizde yeni bir kavram olarak ortaya çıkan “gölge öğreticilik” yurtdışında uzun zamandır yapılan bir uygulamadır. Yeni uygulanmaya başlanması sebebi ile pek çok sorunla karşılaşılmaktadır. Bunlardan en önemlisi de konuya ilişkin alanda çalışanlara
yön gösterecek akademik çalışmaların sayıca az olması ve gölge öğreticiliğe ilişkin mesleki bir tanımın olmamasından kaynaklanan mesleki özelliklerin, çalışma koşullarının ve bu alanda çalışmak isteyen kişilerin görevlerine ilişkin bir bilginin olmamasıdır. Ülkemizde gölge öğreticiliğe ilişkin verilen sertifika programları bulunmaktadır. Ancak yapılan bu programlara katılmak isteyen bireylerin hangi özelliklere göre seçilmesi gerektiğine ilişkin bulunan belirsizliğin yanı sıra bu programlarda verilen
eğitimlerin içeriğinin neler olması gerektiğinin nasıl belirlendiğine ilişkin hiçbir kaynak bulunmamaktadır. Dolayısı ile ülkemizde gölge öğreticilik kavramı Milli Eğitim Bakanlığı’nın yayınlamış olduğu makam oluru yazısında belirtildiği ismi ile “kolaylaştırıcı kişi” olarak çalışacak kişilerin taşıması gereken özelliklerin belirlenmemiş olması, sınıf içerisindeki görev ve sorumluluklarının tanımlanmamış olması, alanda yapılmış bir çalışmaya rastlanmamış olması uygulamaya başlanan bu sistemin pek çok problemle karşı karşıya kaldığını göstermektedir.
Anahtar kelimeler: Gölge öğreticilik, kolaylaştırıcı kişi

ABSTRACT
The key to success in inclusion practices is working with a team. However, the fact that one or more of the team members does not have the knowledge, skills or experience in the process negatively affects the process. "Shadow teaching", which has emerged as a new concept in inclusion practices in our country, is a practice that has been done abroad for a long time. Many problems are encountered due to the new implementation. The most important of these is the low number of academic studies that will guide those who work in the field, and the lack of information about the professional characteristics, working conditions and duties of people who want to work in this field due to the lack of a professional definition of shadow teaching. There are certificate programs regarding shadow teaching in our country. However, in addition to the uncertainty about the characteristics of individuals who want to participate in these programs, there is no source about how the content of the training given in these programs is determined. Therefore, the concept of shadow teaching in our country, with the name stated in the authority approval letter published by the Ministry of National Education, has not been determined, the characteristics of the people who will work as "facilitator" have not been determined, their duties and responsibilities in the classroom have not been defined, and there has been no study in the field. shows that it faces many problems.
Keywords: Shadow teacher, facilitator, inclusion, inclusion team

GİRİŞ
Kaynaştırma uygulamalarının başarılı olabilmesi için sınıf içi fiziki düzenlemelerin yapılması, özel gereksinimli birey ile uygulamada yer alan ekip üyelerinin sürece hazırlanması, öğretmen tutumları ve özel eğitim destek hizmetlerinin sağlanması önemli faktörlerdir (Gürgür ve Uzuner, 2010).

Ülkemizde özel gereksinimli bireylerin genel eğitim sınıflarında eğitim almaları gerektiği konusuna 1997 yılında yürürlüğe giren 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 12. Maddesinde değinilmiş ve kaynaştırmaya ilişkin ayrıntılara yer verilmiştir. Ayrıca aynı kararnamenin 14. Maddesinde “özel eğitim desteğinden” bahsedilmektedir. 2000 yılında çıkarılan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin 67. Maddesinde kaynaştırma şu şekilde tanımlanmaktadır:

“Kaynaştırma; özel eğitim gerektiren bireylerin yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitim ve öğretimlerini resmi ve okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan, destek eğitim hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamalarıdır.”

Günümüze gelindiğinde ise 2017 yılında çıkarılan “Kaynaştırma/Bütünleştirme Yoluyla Eğitim Uygulamaları Genelgesi” ile kaynaştırma uygulamalarında özel gereksinimli bireyler için yapılmasıgereken uyarlamalara kapsamlı olarak yer verilmiştir.

Etkili bir kaynaştırma uygulamasından söz edebilmek için ekip çalışması yapılması gereklidir. Kaynaştırma uygulamalarında yer alan ekipte; sınıf öğretmeni, okul idaresi, yardımcı öğretmen, sağlık personeli, aileler, özel gereksinimli birey, tipik gelişim gösteren çocuklar bulunmaktadır (Batu, 2010; Batu ve Subaşı Yurtçu, 2018). Ekipte yer alan bu bireyler arasında iş birliği, kaynaştırma uygulamalarının başarılı olabilmesi için son derece önemlidir. Özellikle öğretmenlerin kaynaştırma uygulamalarında iş birliğine ihtiyaç duydukları görülmektedir (Toprak-Karaer, 2010). Özel gereksinimli bireylerin eğitim süreci sadece devam ettikleri kaynaştırma sınıfları, özel eğitim okulları, özel eğitim sınıfları ile sınırlı değildir. Bu bireylerin ev ortamında, iş ortamlarında, geçiş dönemlerinde kendilerine yapılan eğitim çalışmalarının devamının sağlanması önem taşımaktadır. Bu sebeple özel gereksinimli bireylerin yaşamlarındaki her alanda ve her dönemde desteğe ihtiyaç duyabilirler. Dolayısı ile ekipte yer
alan personelin sınıf dışı öğrenme ortamlarında da özel gereksinimli bireyi desteklemesi gerekmektedir.

Son dönemde ülkemizde “gölge öğreticilik” olarak nitelendirilen elemanların bazı kaynaştırma sınıflarında yer almaya başladıklarını görmekteyiz. Gölge öğreticilik ya da Milli Eğitim Bakanlığı’nın yayınladığı makam olurunda belirttiği ismi ile “kolaylaştırıcı kişi” ülkemizde kaynaştırma uygulamalarını yürüten ekip içerisinde yer almaya başlamıştır. Ancak bu durum bazı sorunları da beraberinde getirmektedir. Ülkemizde konuya ilişkin yapılmış çalışma olmaması, kaynaştırmaya ve özel eğitime ilişkin yönetmeliklerde bu kavrama ilişkin bilgilerin yer almayışı, bu bireylerin ekip içerisindeki görev ve sorumluluklarının belirlenmemiş olması, gölge öğretici olarak çalışan bireylerde aranacak özelliklerin belirlenmemiş olması ve bu bireylerin ücretlerinin özel gereksinimli birey aileleri tarafından ödenmesi ise karşı karşıya kalınmış olan sorunlardır.

Ayrıca öğretmenlerin sınıf içerisinde kendisine yardımcı olan ikinci bir personel ile çalışmasında planlamanın doğru bir şekilde yapılması, sınıf içerisinde yapılacak olan çalışmalarda kişilerin rol ve sorumluluklarının şüpheye yer vermeyecek şekilde belirlenmiş ve açıklanmış olması gerekmektedir. Sınıf içerisinde çalışan bireylerin birbirlerinin güçlü yönlerinden yararlanmaları, uzlaşmaları, birbirlerine saygı duymaları, rol ve sorumlulukları paylaşmaları beklenmektedir (Batu ve Subaşı Yurtçu,
2018). Ancak sınıf içerisinde gölge öğretici ile birlikte çalışılmasına ilişkin ülkemizde uygulama örneklerinin bulunmaması ve öğretmenleri bu konuda bilgilendirecek çalışmaların ve hizmet içi eğitimlerin bulunmaması öğretmen ile gölge öğreticinin birlikte çalışırken zorluk yaşamasına sebep olabilmektedir.

Türkiye’de kaynaştırma sınıflarında çalışmaya başlayan gölge öğreticiliğe ilişkin şu sorulara alan yazında cevap bulunmamaktadır:
-Gölge öğretici kimdir?
-Gölge öğretici ile kolaylaştırıcı kişi arasındaki fark nedir?
-Gölge öğreticinin kaynaştırma sınıflarındaki görev ve sorumlulukları nelerdir?
-Gölge öğreticinin kaynaştırma uygulamalarına faydaları nelerdir?
-Gölge öğretici olmak için gerekli olan kriterler nelerdir?
- Gölge öğreticilik uygulamalarında sınıf içerisinde yaşanabilecek olası sorunlar nelerdir?
-Gölge öğreticiliğin ülkemizdeki yeri nedir?
-Ülkemizde gölge öğreticiler nasıl yetiştirilmektedir?
-Gölge öğreticiliğe ilişkin ülkemizde yaşanan sorunlar nelerdir?
Yapılan bu çalışma ile hem yukarıda yer alan sorulara yanıt aranmış hem de gölge öğreticilik ile ilgili olarak alan yazına katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

YÖNTEM
Yapılan bu çalışma derleme çalışmadır. Bu araştırma ile alan yazında yer alan bilgiler ışığında otizmli bireylerde oyun terapisinin kullanımı detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Derleme çalışmalar, araştırıları konuya ilişkin alan yazında yer alan çalışmaların ayrıştırılması ile konuya ilişkin var olan güncel durumun özetlenmesini sağlayan çalışmalardır (Rowley ve Slack, 2004). Bu doğrultuda taramalar yapılmış ve bu taramaların sonucunda yazar tarafından elde edilen gölge öğreticilik ve kolaylaştırıcı kişiye ilişkin tanımlamalar, gölge öğretici ve kolaylaştırıcı kişi arasındaki farklar, gölge öğreticinin kaynaştırma sınıfındaki görev ve sorumlulukları, gölge öğreticinin kaynaştırma uygulamalarına faydaları, gölge öğretici olmak için gerekli kriterler, gölge öğreticilik uygulamalarında sınıf içerisinde yaşanabilecek olası sorunlar, gölge öğreticiliğin ülkemizdeki yeri, ülkemizde gölge öğreticilik eğitimi, gölge öğreticilikle ilgili ülkemizde yaşanan sorunlar ile ilgili araştırmaların neler ifade ettiğine ilişkin bilgiler bulgular başlığı altında verilmiştir.

Araştırmada gölge öğreticilik, kolaylaştırıcı kişi, shadow teacher, facilitator, kaynaştırma, kaynaştırma ekibi, inclusion, inclusion team anahtar kelimelerinin aratılması ile ulusal ve uluslararası çalışmalar incelenmiştir. Çalışmalara Google Scholar, Ebsco, Scopus, DergiPark, Yöktez veri tabanları üzerinden ulaşılmaya çalışılmıştır. Ancak DergiPark ve Yöktez veri tabanlarında konuya ilişkin hiçbir çalışmaya ulaşılamamıştır. Google Scholar, Scopus, Ebsco veri tabanlarından elde edilen makaleler, bildiriler,
vaka çalışmaları, deneysel çalışmalar incelenmiştir. Yapılan aramalarda anahtar kelimelerin yanı sıra son otuz yıl içerisinde yapılmış olan çalışmalar incelenmiş ve bu çalışmalardan elde edilen verilen derlenmesi ile bu çalışma yapılmıştır. Ayrıca araştırmada yararlanılan kaynakların sadece yazarın ulaştığı çalışmalar ile sınırlı olması ve literatür taraması, vaka çalışmaları, deneysel çalışmalar şeklinde yapılmış olan makaleler ve bildirilerin incelenmiş olması çalışmanın sınırlılığını oluşturmaktadır.

BULGULAR
Gölge Öğretici Kimdir? Gölge Öğretici İle Kolaylaştırıcı Kişi Arasındaki Fark Nedir?
Gölge öğreticiler sınıf içinde ve dışında özel gereksinimli öğrencilerle çalışan öğrencilere öğretimsel, davranışsal ve öğrencinin ihtiyacı olan diğer çalışmalara yardımcı olan bireylerdir (Montebon, 2016). Ülkemizde yeni bir kavram olan gölge öğreticiliğin ülkemiz dışında olan uygulamalarına kısaca bakmak gölge öğretici kavramını, görev ve sorumluluklarının anlaşılmasının yanı sıra öğretmen ile birlikte yapılacak olan çalışmalardaki sorumluluklarını anlamak adına faydalı olacaktır. Özellikle Amerika’da
bazı eyaletler sayısal olarak sağlıklı veri tabanına sahip olmasa da tahminlere göre Amerika’da gölge öğreticilerin sayısı 400.000 üzerindedir. Amerika’da gölge öğreticilerin özel eğitimde önemli bir yere sahip olduğundan bahsedilmektedir (Fisher ve Pleasants, 2012). Özellikle 1997 yılında yürürlüğe giren Tüm Engelli Çocuklar Eğitim Yasası (IDEA) üzerinde son dönemlerde yapılan düzenlemeler ile gölge öğreticilerin özel gereksinimli bireylerle çalışan personeller arasında yer almasına olanak sağlamaktadır. Gölge öğreticilerin özellikle otizmli bireyler, zihinsel yetersizliği olan bireylere destek sağlamaları için sıklıkla kullanıldığı görülmektedir (Biggs, Gilson ve Carter, 2018; Giangreco, Suter ve Doyle, 2010).

Ülkemizde Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Ulusal Eylem Planı (OSUBEP, 2016) içerisinde “gölge öğretmenlik” uygulamasının belirtilmiş olması bu uygulamanın yaygınlaşması için bir basamak olmuştur. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde (ÖEHY, 2018) destek personelden söz edilmesine rağmen özel eğitim öğretmeni dışında öğretmen yardımcısı, özel eğitim danışmanı, gölge öğretici gibi bir meslek tanımı bulunmamaktadır. Bu yüzden de ailelerin finanse ettiği öğretmen
yardımcılarına rastlanmaktadır (Özaydın, 2020). Ülkemizde gölge öğreticiler ilgili mevzuat tamamlanıncaya kadar MEB tarafından yayınlanan genelge ile “kolaylaştırıcı kişi” olarak özel gereksinimli bireylerle çalışmaktadırlar (MEB, 2020). Genelge de yer alan kavramın “kolaylaştırıcı kişi” olması nedeniyle gölge öğreticiler kolaylaştırıcı kişi olarak da isimlendirilmektedir. Gölge öğretici ile kolaylaştırıcı kişilerin görev ve sorumlulukları bakımından herhangi bir fark bulunmamaktadır. Ancak “mesleki bir tanım” yapılmamış olması ise kavram karmaşası oluşturmaktadır.

Gölge Öğreticinin Kaynaştırma Sınıflarındaki Görev ve Sorumlulukları Nelerdir?
Gölge öğreticilerin görevleri uzun zamandır uygulanmakta olan ülkelerde (Amerika, İngiltere, İtalya) zaman içerisinde değişiklikler göstermiştir. Günümüzde özel eğitim sürecinin ayrılmaz bir parçası haline dönüşmüşlerdir. Özel gereksinimli öğrencinin bağımsızlığını arttıracak eğitimlerin yapılmasında, okuldan işe ve toplama geçiş dönemlerinde yardımcı olmakta, özel gereksinimli bireylerin gözlemlenmesi ve gerekli verilerin tutulması, eğitim sürecine destek olması gibi konularda yardımcı oldukları görülmektedir. Bazı gölge öğreticiler, öğrencilerle özel eğitim sınıfında çalışır. Diğerleri, genel eğitim sınıfındaki öğrencilerle çalışabilir veya belirli bir sınıf düzeyindeki tüm sınıfları desteklemek için dönüşümlü olarak çalışabilir (Drecktrah, 2000).

Bir gölge öğretici, öğrenmeyi pekiştirmek için öğrencilerle bire bir veya küçük gruplar halinde çalışabilir. Bir öğretmenin dersi sırasında veya sonrasında ekstra destek sağlayabilirler. Ayrıca, öğretmenin öğrencileri başka şekillerde desteklemesine izin vererek küçük grup etkinliklerine öncülük edebilirler (Fisher ve Pleasants, 2012) Örneğin, bir yardımcı profesyonel, bir matematik kavramını anlamak için ekstra yardıma ihtiyaç duyan küçük bir öğrenci grubuyla çalışırken, öğretmen bir sonraki kavramı öğrenmeye hazır öğrencilerle çalışır.

Gölge öğreticiler genellikle sınıf davranışı beklentileriyle mücadele eden öğrencilerle çalışır. Bir öğrencinin bir davranış müdahale planı varsa, gölge öğreticiler planın uygulanmasına yardımcı olabilir. Kaynaştırmada yer alan ekibin davranışsal müdahalelerin nasıl çalıştığına dair belgelere ihtiyacı varsa, yardımcı profesyoneller gün boyunca not alabilirler (Fisher ve Pleasants, 2012; Giangreco, 2003)

Davranışsal destek sağlayan gölge öğreticilere, uygun davranışlar için özel övgü vermek gibi davranışlara yardımcı olacak stratejiler öğretilir. Ayrıca kriz durumlarında yardımcı olmak için eğitilebilirler (Fisher ve Pleasants, 2012) Birçok gölge öğretici, birlikte çalıştıkları öğrencilerle de güçlü ilişkiler kurar. Genellikle öğrencilerle diğer yetişkinlerden daha fazla bire bir zaman geçirirler. Bu onlara, öğretmenlerin bir öğrencinin davranışının neyi ifade ettiğini anlamalarına yardımcı olmak için kullanılabilecek iç görü sağlar. Bu anlayış, öğretmenlerin zorlu davranışlara empatiyle yanıt vermelerine yardımcı olabilir. Bazı gölge öğreticiler fiziksel engelli çocuklarla çalışır ve bu çocukların öz bakım ve iletişim gibi uyarlanabilir becerilerine destek sağlayabilirler (Fisher ve Pleasants, 2012; Giangreco,2003)

Ayrıca tıbbi desteğe ihtiyacı olan öğrencilerle çalışmak için okul hemşiresiyle iş birliği yapabilirler. Örneğin, nöbet geçirme riski olan veya şiddetli alerjisi olan çocuklara hemşirenin verdiği plan doğrultusunda yardımda bulunabilirler (Fisher ve Pleasants, 2012). Gölge öğreticiler okullarda önemli roller oynarlar ve sınıfları daha kapsayıcı hale getirmeye yardımcı olurlar. Sınıfa başka bir destek katmanı ekleyerek öğrencilerin bire bir destek için daha fazla fırsata sahip olmalarını sağlarlar. Öğrenciler, öğretmenler ve aileler yardımcı profesyonelleri eğitim ekibinin kilit üyeleri olarak benimsediklerinde herkes bundan fayda sağlar (Fisher ve Pleasants, 2012)

Gölge Öğreticinin Kaynaştırma Uygulamalarına Faydaları Nelerdir?
Gölge öğreticilik uygulamaları kaynaştırmada önemli bir yere sahiptir ve özel gereksinimli birey için faydaları bulunmaktadır. Bu faydaları şu şekilde sıralayabiliriz (Giangreco, Suter ve Doyle, 2010):
- Bireyin topluma uyumunu kolaylaştırmaktadır.
- Özel gereksinimli bireylerin normal gelişim gösteren bireylerle iletişim kurmasını kolaylaştırmaktadır.
- Bağımsız yaşam becerilerini yerine getirmelerine yardımcı olmaktadır.
- Grup etkinliklerinde ve sosyal etkinliklerde özel gereksinimli bireylere destek olarak akranları ile iletişimini kolaylaştırmaktadır.
- Olumsuz davranışlarında azalma, olumlu davranışlarında ise artma gözlenir.

Gölge Öğretici Olmak İçin Gerekli Olan Kriterler Nelerdir?
Özel gereksinimli öğrenciye pek çok faydası olan ve ekip için önemli olan gölge öğreticilerin ülkemizde gölge öğretici olabilmeleri için belirlenmiş herhangi bir kriter bulunmamaktadır. Ayrıca gölge öğretici olmak isteyen bireylerin nereye başvurmaları gerektiği, eğitim düzeylerinin ne olması gerektiğine ilişkin yapılmış bir açıklamaya da rastlanmamaktadır. Fakat yurtdışında yapılan uygulama örneklerine bakıldığında gölge öğreticilerin, öğretmenlerle aynı eğitim ve sertifikaya sahip olmadıkları görülmektedir. Gereksinimler eyaletten eyalete ve hatta okul bölgeleri arasında değişkenlik göstermektedir. Fakat yine de belirlenmiş olan ve her bölgede dikkat edilen kriterler bulunmaktadır (URL, 2023). Özellikle Amerika’da belirlenmiş olan kriterler şunlardır (URL, 2023):
-Gölge öğretici olmak isteyen kişi lise diplomasına (veya eşdeğeri) sahip olmalı ve ayrıca şu koşullardan birini karşılamalıdır:
-Bir kolejde veya teknik okulda iki yıllık eğitimini tamamlamalıdır.
-En az bir önlisans derecesine sahip olmalıdır.
-Resmi bir devlet veya yerel akademik değerlendirme yoluyla okuma, yazma ve matematik eğitimi hakkında bildiklerini ve yardımcı olabileceklerini gösterebilmelidir.

Ancak ülkemizde bazı sınıflarda gölge öğretici yer almasına rağmen bu kişilerin seçilmesi için dikkate alınması gereken kriterlerin belirlenmemiş olması ile birlikte sınıflarda çalışan gölge öğreticilerin aileler ya da öğretmenler tarafından hangi özellikleri göz önüne alınarak seçilmiş olduğuna ilişkin yapılmış olan çalışma da mevcut değildir.

Gölge Öğreticilik Uygulamalarında Sınıf İçerisinde Yaşanabilecek Olası Sorunlar Nelerdir?
Gölge öğreticiler, öğrencilerle çalışmak konusunda başarılı olabilmek için bazı temel bilgi ve becerilere sahip olmalıdır. Diğer eğitimciler gibi, bir yardımcı profesyonelin ne zaman geri adım atacağını ve bir öğrenciyi bağımsız olmaya teşvik edeceğini, aynı zamanda ne zaman devreye girip destek vereceğini bilmesi gerekir (French, 2001)

Gölge öğreticiler genellikle pratik becerilerinin çoğunu işte öğrenirler. Devam eden eğitimleri olduğunda ve profesyonel öğrenme fırsatlarına erişimleri olduğunda daha etkili olabilirler. Mümkün olduğunda, okullar personel toplantılarına ve diğer etkinliklere yardımcı profesyonelleri dahil etmelidir, böylece tüm okul politikaları, müfredatı ve öğrenci ihtiyaçları hakkında güncel bilgi sahibi olurlar (French, 2001; Pickett, 2007; Steckelberg vd., 2007). Gölge öğretici uygulama aşamasında ve sonlandırılmasında belirli bir prosedür uygulanmazsa fark etmeden çocuğun akranları ile doğal iletişimini sınırlandırabilir. Kolaylaştırıcı kişinin amacı çocuğun bağımsızlığı artırmak ve olumsuz davranışlarla baş etmek olmasına karşın, iyi eğitim almamış öğretmen genellikle çocuğun yanında oturarak, ödevlerinde / görevlerinde ona yardım ederek bağımsızlığını artırmak yerine azaltabilir (Giangreco, 2003). Ayrıca yanında gölge öğretici bulunan öğrenci sınıfın arka sıralarında oturtulur veya sınıf içerisinde ayrı bir yerde çalışması sağlanırsa hem fiziksel olarak hem de sosyal açıdan sınıftan ayrıştırılmış olacaktır. Öğrenci kolaylaştırıcı kişinin yönlendirmesi veya verdiği ipucu olmadan derslere, etkinliklere katılmakta tereddüt edebilir. Gölge öğretici yeteri kadar eğitimli ya da deneyimli değilse özel gereksinimli öğrencinin arkadaşları ile etkileşimlerinde çeşitli engeller oluşmasına neden olabilir. Öğrenci sınıf içi ve sınıf dışında yapılabilecek etkinlilerde sınıf arkadaşları yerine gölge öğretici ile zaman geçirmeyi tercih edebilir bu durum hem öğrencinin gölge öğreticiye olan bağımlılığını arttırır hem de bu durum kaynaştırma/bütünleştirme uygulamalarının esas amacından uzaklaşılmasına neden olur (Giangreco, 2003). Özel gereksinimli birey yanında gölge öğretici bulunmasından utanabilir. Yanında gölge öğretici bulunan öğrenciler akranları tarafından etiketlenebilir. Öğretmenler yanında gölge öğretici bulunan öğrenci ile yanında bireysel ilginin var olduğunu düşünerek onunla daha az ilgilenebilirler. Bazı durumlarda gölge öğretici öğretmenin verdiği yönergelerin/talimatların öğrenci için uygun olmadığını düşünerek bunlarda değişiklik yapabilir (Giangreco, 2003). Özel gereksinimli öğrenci ile gölge öğreticinin cinsiyetinin aynı olmadığı durumlarda cinsiyet kimliğine ilişkin sorunlar yaşanabilmektedir. Erkek öğrencinin yanında olan gölge öğreticinin kadın olması durumunda tuvalete gidilmesi gereken durumlarda bazı sorunlar yaşanması buna örnek olarak verilebilir. Öğrenci gölge öğreticinin yanında olmasını istemediği durumlarda problem davranış sergileyebilirler (Giangreco,2003).

Gölge Öğreticiliğin Ülkemizdeki Yeri Nedir? Ülkemizde Gölge Öğreticiler Nasıl Yetiştirilmektedir?
Ülkemizde gölge öğretici olmak isteyenler Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi ile Kocaeli Sağlık ve Teknoloji Üniversitesi Engelliler İçin Gölge Öğreticilik Programlarından 2 yıllık bir eğitimden sonra mezun olarak “gölge öğretici” olarak çalışabilmektedirler (Özdemir ve Kurşun, 2021). Bireylerin bu programlardan mezun olabilmeleri için üniversitenin belirlemiş olduğu mezun olma şartlarını tamamlamış olmaları gerekmektedir. Ayrıca “gölge öğreticilik sertifika programları” na katılan
bireylerde gölge öğretici olarak çalışmaktadırlar.

Gölge öğreticiliğe ilişkin mevzuatın tamamlanmamış olması, meslek tanımının yapılmamış olması, gölge öğretici olarak çalışan kişilerin kimler ya da hangi kurumlar tarafından finanse edilmesi
gerektiğine ilişkin sorunlar bulunmaktadır. Ayrıca kaynaştırma sınıflarında çalışmakta olan gölge öğreticilerin sayısına ilişkin elimizde veri olmamakla birlikte sınıfta çalışan gölge öğreticiler varsa sınıf içerisindeki görev ve sorumluluklarının kim tarafından belirlendiği, kimler tarafından kontrol edildikleri ve öğretmenler ile iş birliği konusunda kimden destek aldıklarına ilişkin elimizde sayısal veri ile konuya ilişkin yapılmış çalışma bulunmamaktadır.

Gölge Öğreticiliğe İlişkin Ülkemizde Yaşanan Sorunlar Nelerdir?
Ayrıca ülkemizde verilmekte olan sertifika programlarına ilişkin yapılmış çalışma olmaması nedeni ile de gölge öğreticiliğe ilişkin standartların oluşturulmaya çalışıldığı son günlerde sorun olabilecek sorular şunlardır:
- Sertifika veren kişi/kurum/kuruluşlar sertifikayı vermek için yetkilendirilmiş kurumlar mıdır?
- Sertifika programlarında standart müfredat ve saat uygulaması var mıdır?
- Sertifika veren kişi/kurum/kuruluşlar kimler tarafından denetlenmektedir?
- Sertifika programına katılmak isteyen bireylerde aranan özellikler kimler tarafından belirlenmektedir?

Gölge öğreticilik sertifika programları için kafa karıştıran sorular bulunmasına rağmen konuya ilişkin yapılan çalışmanın olmaması sorulara cevap bulmayı zorlaştırmaktadır. Ancak güzel olan gelişme gölge öğreticiliğe ilişkin bireylere verilmesi gereken eğitimlerin ülkemizde iki üniversitede açılan programlarla verilmeye başlanmış olmasıdır.

SONUÇ VE ÖNERİLER
Yapılmış olan bu çalışmada literatürden elde edilen bilgiler ışığında gölge öğreticilik tanımı yapılmış, kolaylaştırıcı kişi kavramına değinilmiş, görev ve sorumlulukları açıklanmış, gölge öğretici olmak isteyen bireylerin taşıması gereken özelliklerin ülkemizde ve yurtdışında neler olduğu ifade edilmiş, sınıfta gölge öğreticinin yer alması sonucunda ortaya çıkabilecek olası sorunlar belirtilmiş, gölge öğreticiliğin ülkemizdeki yerine ışık tutulmaya çalışılmıştır.

Elde edilen bilgiler ışığında ülkemizde gölge öğreticiliğe ilişkin cevabı olmayan pek çok soru ve sorun olduğu ortaya çıkmıştır. Bunları iki başlık altında açıklayabiliriz:

Mesleki Sorunlar
Kaynaştırma uygulamalarında öğrenci için gerekli olan uyarlamaların yapılması ve ekipte yer alan her bir bireyin görev ve sorumluluklarını yerine getirmesi sürecin başarılı olması için gerekli olan faktörlerdendir. Ülkemizde “gölge öğreticiliğe” ilişkin mevzuat tamamlanmadığı ve konuya ilişkin çalışmalar bulunmadığı için henüz kaynaştırma uygulamalarında yer alması gereken bir ekip elemanı olarak görülmemektedir. Bu sebeple gölge öğreticiliğim mesleki tanımı bulunmamaktadır.

Gölge öğreticinin taşıması gereken özelliklerin yurtdışında olduğunu fakat ülkemizde konuya ilişkin yasal bir temel oluşturulmamış olması nedeniyle aranacak özellikler belirlenmemiştir. Ailelerin finanse etmek zorunda kaldığı gölge öğreticilerde ailelerin hangi özellikleri aradığı konusunda yapılmış bir çalışma da henüz bulunmamaktadır.

Sınıfta öğretmen dışında bir kişinin yer alması ve bu kişi ile öğretmenin iş birliği, uyum içerisinde çalışması her zaman kolay olmamaktadır (Batu ve Subaşı Yurtçu, 2018). Ancak ülkemizde konuya ilişkin çalışma yapılmamış olması sebebi ile sınıfta çalışacak olan gölge öğreticilerin görev ve sorumluluklarının kim tarafından ve nasıl belirleneceği merak edilmektedir. Ayrıca sınıfta çalışırken ekibin en önemli parçası olan öğretmenlerin konuya ilişkin düşünceleri, merak ettikleri veya endişelerine ilişkin yapılmış bir çalışma ülkemizde bulunmamaktadır.

Alan Yazına İlişkin Sorunlar
Gölge öğreticiliğin ülkemizde yeni bir uygulama olması sebebiyle alan yazında çalışmaya rastlanmamaktadır. Ancak “öğretmen yardımcısı" 2020 yılında Özaydın tarafından yapılmış olan “Kaynaştırma Uygulamalarında Öğretmen Yardımcısının Görevlerine İlişkin Paydaş Görüşleri: Karma Yöntem Çalışması” ile öğretmen yardımcılarının mesleki tanımları, çalışma koşulları ve yaşanılan sorunlara değinilmiştir (Özaydın, 2020).

Yapılmış olan bu çalışma gölge öğreticiliğe ilişkin bir çerçeve oluşturmak amacı ile yapılmış olup, sadece araştırmacının ulaştığı araştırmalar ile sınırlıdır. Bu sebeple konuya ilişkin araştırma yapmak isteyenlere sunulan öneriler iki başlık altında verilecektir.
 

Uygulamaya Yönelik Öneriler
Gölge öğreticiliğe ilişkin mesleki tanımlamanın yapılması ve çalışma koşullarının, görev ve sorumluluklarının belirlenmesi için Yüksek Öğretim Kurumu, Milli Eğitim Bakanlığı ve Devlet Personel Daire Başkanlığı gibi birimlerin bir araya gelerek soruna ilişkin çözüm geliştirmeleri gerekmektedir. Ayrıca pilot çalışmalar yapılarak sınıf içerisinde birlikte çalışan gölge öğreticiler ve öğretmenler ile yaşadıkları deneyimler ve sorunlar hakkında nitel ve nicel çalışmalar yapılmalıdır.

İleri Araştırmalara Yönelik Öneriler
Gölge öğretici olarak çalışan kişilerin sayısı, deneyimleri, yaşadıkları sorunlar ve kimlerin gölge öğretici olarak çalıştıklarına ilişkin çalışmalar yapılabilir. Ayrıca gölge öğretici olarak çalışanları kimlerin veya hangi kurumların finanse ettiğine ilişkin çalışmalar yapılmalıdır. Ailelerin özel gereksinimli çocukları için gölge öğretici seçerken hangi özellikleri göz önünde bulundurdukları ve yaşadıkları sorunlara ilişkin çalışmalara yer verilmelidir. Gölge öğreticiliğe ilişkin ülkemizde yapılmakta olan sertifika programlarında verilen eğitimlerin nitelik açısından değerlendirilmeler yapılmalıdır. Yapılmış olan bu çalışmanın konuya ilişkin yapılan tek araştırma olması sebebiyle literatüre önemli katkı sağlaması ve yapılacak olan diğer çalışmalara öncü olması beklenmektedir.

KAYNAKLAR
Batu, E. S. & Subaşı Yutçu, A. B. (2018). Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Özel Eğitim ve Kaynaştırma Uygulamaları (2.basım) Ankara: Vize Akademik.
Batu, E. S. (2010). Factors fort he success of early childhood inclusion & Related studies in Turkey. International Journal of Early Childhood Special Education, 2(1).
Biggs, E. E., Gilson, C. B. & Carter, E. W. (2018). “Developing that balance”: Preparing and supporting special education teachers to work with paraprofessionals. Teacher Education and Special Education, 1-15. doi: 10.1177/0888406418765611
Drecktrah, M. E. (2000). Preservice teachers’ preparation to work with paraeducators. Teacher Education and Special Education, 23(2), 157-164.
Fisher, M., & Pleasants, S. L. (2012). Roles, responsibilities, and concerns of paraeducators: Findings from a statewide survey. Remedial and Special Education, 33(5), 287-297.
French, N. K. (2001). Supervising paraprofessionals: A survey of teacher practices. The Journal of Special Education, 35, 41-53. doi:10.1177/002246690103500105
Giangreco, M. F. (2003). Working with paraprofessionals. Educational Leadership, 61(2), 50-54.
Giangreco, M. F., Suter, J. C. & Doyle, M. B. (2010). Paraprofessionals in inclusive schools: A review of recent research. Journal of Educational and Psychological Consulation, 20, 41-57. doi: 10.1080/10474410903535356
Gürgür, H. & Uzuner, Y. (2010). Kaynaştırma sınıfında işbirliği ile öğretim uygulamalarına bakışın fenomenolojik analizi, Matrix, 5(2), 15-27.
Kaynaştırma Bütünleştirme Yoluyla Eğitim Uygulamaları Genelgesi. (2017). Retrieved from http://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/2112929_kaynastirm_genelge.pdf
Montebon, D. R. T. (2016). Shadow education: Effects on students’ self-efficacy in science. International Journal of Research Studies in Education, 5(1). 31-40.
Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Ulusal Eylem Planı (OSBUEP) (Natonal Action Plan for Individuals with Autism Spectrum Disorder). (2016). Retrieved from http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/12/20161203-16.htm
Özaydın, L. (2020). Kaynaştırma uygulamalarında öğretmen yardımcısının görevlerine ilişkin paydaş görüşleri: Karma yöntem çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(3), 561-587. Doi:10.21565/ozelegitimdergisi.563242.
Özdemir, S. & Kurşun, Z. (2021). Engelliler için destek programı öğrencilerinin akademik motivasyon ve mesleki motivasyonlarının incelenmesi. Journal of Sustainable Educational Studies, 2(1), 19-34. https://dergipark.org.tr/tr/pub/seader/issue/66515/1049057.
Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. (573 sayılı Kanun Hükmünde Kararname) (1997). Retrieved from https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/4.5.573.pdf
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği [Special Education Services Regulation]. (2018). Retrieved from https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180707-8.htm
Pickett, A. L. (2007). A training program to prepare teachers to supervise and work effectively with paraeducator personnel (6th ed.). New York: City University of New York.
Rowley, J. & Slack, F. (2004). Conducting a literatüe review. Management Research News, 27(6), 31- 39. doi: 10.01409170410784185
Steckerlberg, A. L., Vasa, S. F., Kemp, S. E., Arthaud, T.J., Asselin, S. B., Swain, K., & Fennick, E. (2007). A web-based training model for preparing teachers to supervise paraeducators. Teacher Education and Special Education, 30, 52-55. doi:10.1177/088840640703000106
URL, (2023). https://www.educationdegree.com/programs/special-education/paraprofessionals/ Erişim tarihi 23.06.2023