Gölge Öğretici Kimdir?

Öğr. Gör. Maşallah Özer

Öğretmenlik mesleği, icra edenlerin çalışırken tek bir şeyle değil birçok şeyle uğraştığı en önemli mesleklerden biri olarak kabul edilmektedir. Bir sınıf ortamında özel gereksinimleri başka bir deyişle özel ihtiyaçları ve problemleri olan bir çocukla karşılaşmak oldukça mümkündür. Sınıf öğretmeni öğrencideki problemlerin nereden kaynaklandığını veya öğrenciye nasıl destek olacağı konusunda yetkinliğe ve zamana sahip olamayabilir. Diğer bir taraftan her çocuk özeldir, kendine özgü bireysel farklılıkları vardır. Özel gereksinimi olan çocuklar için de bu durum değişmezdir. Kullanılan yöntem, teknik ve yaklaşım her öğrenciye göre değişebilmektedir. Bu nedenle sınıf ortamında çocuğun bireysel özelliklerini göz önünde bulunduran, bağımsız ve sosyal bir birey olması yolunda hedef koyan ve bunları sağlayabilmek için uygun yöntem ve teknikleri kullanabilecek bir gölge öğreticiye ihtiyaç duyulmaktadır. Günümüzde mühendislik ve sağlık gibi birçok meslek grubunda yardımcı elemanların istihdamında artışların olduğu görülmektedir. Yaşanılan artışla birlikte ilgili meslek tanımlamaları da toplum ve kuruluşlar tarafından kullanılmakta veya kabul görmektedir. Son zamanlarda araştırmalarda ve resmî gazetelerde yer almaya başlayan gölge öğretmen/gölge öğretici teriminin temeli ise özel gereksinimli bireylere yönelik başlatılan kaynaştırma eğitimine dayanmaktadır. Kaynaştırma uygulamalarının başlamasıyla beraber sınıf öğretmenlerinin de yardımcı personele ihtiyaç duyduğu ortaya çıkmıştır (Çolak ve Özaydın, 2011).
Kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamaları “özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin her tür ve kademede diğer bireylerle karşılıklı etkileşim içinde bulunmalarını ve eğitim amaçlarını en üst düzeyde gerçekleştirmelerini sağlamak amacıyla bu bireylere destek eğitim hizmetleri de sunularak akranlarıyla birlikte tam zamanlı ya da özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak verilen eğitim” olarak tanımlanmaktadır (ÖEHY, Md:4). Kaynaştırma eğitimi, özel gereksinimi olan bireylerin tipik gelişim gösteren akranlarıyla birlikte en az sınırlandırılmış sınıf ortamında eğitimlerine devam etmeleri temel alınarak uygulanmaya başlamıştır. Kaynaştırma eğitimi alması uygun görülen öğrencilere, ebeveynlerine ve öğretmenlerine; sınıf içinde veya dışında personel, araç-gereç, eğitim ve danışmanlık hizmetleri ile bireysel özelliklerine uygun olarak hazırlanmış Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) sunulabilecek destek eğitim hizmetleri arasında yer almaktadır (ÖEHY, 2018). Yönetmelikte ihtiyaç duyulduğunda destek personelin sağlanmasından bahsedilse de “gölge öğretici” şeklinde bir meslek tanımının yapılmadığı görülmektedir. İlerleyen süreçte 3 Aralık 2016 Cumartesi günü resmî gazetede yayınlanan Otizm Spektrum Bozuklukları Ulusal Eylem Planında “gölge öğretmenlik” terimine yer verilmesiyle bu alanda önemli bir adımın atıldığı düşünülmektedir. (OSBUEP, 2016).
Gölge öğretmen/Gölge öğretici, özel gereksinimi olan öğrencilerin daha nitelikli eğitim almaları, problem yaşadıkları becerilerde bireysel olarak desteklenmeleri için okul ve sınıfta destek olabilecek kişidir. Gölge öğretici uygulamasına ve meslek tanımlamasına mevzuatta yer verilmediğinden ilgili kişiler aileler tarafından bulunup finanse edilmekte ve okul müdürünün onayıyla sınıf veya okullarda çalışabilmektedir. Öğrenci aileleri ve sivil topum kuruluşlarının yoğun talebi sonucunda 04.01.2020 tarihinde T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yayınlan makam olurunda “mevzuat çalışmaları tamamlayıncaya kadar tam zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitimlerine devam eden otizm spektrum bozukluğu olan öğrenciler için ailelerin teklifi ve BEP biriminin kararı doğrultusunda kolaylaştırıcı kişinin belirlenerek sınıf içinde-dışında öğrenciye destek olması için okulda bulunması” açıklamasına yer verilmiştir. Yayınlanan bu genelgeyle birlikte kolaylaştırıcı kişiye resmi olarak yer verildiği ve bununla ilgili mevzuat hazırlıklarının devam ettiği görülmektedir. Genelgede yer verilen kolaylaştırıcı kişi terimi gölge öğretmen/gölge öğreticiyi ifade etmektedir. Ülkemizde sevindirici bir haber olarak karşılanan bu genelge doğrultusunda nitelikli gölge öğretici ihtiyacı da ortaya çıkmıştır. Bir gölge öğreticinin nitelikli olabilmesi ve etkili bir performans gösterebilmesi için; davranış yönetimi ve uygulamalı davranış analizi konusunda yeterli bilgi ve deneyime, özel gereksinimli çocuklarla çalışma deneyimine, özel gereksinimli bireyin sınıf arkadaşlarıyla oyun oynamasını
teşvik etme, bireye uygun fırsatların farkında olma ve sunma, bağımsız olmasını destekleme, ihtiyaç duyduğu oranda ipucu sunma ve aşamalı olarak geri çekme, öğretmen ve sınıf arkadaşlarıyla olan iletişimini destekleme, sınıfa uyum sağlamasını kolaylaştırma ve problem davranışları önleme gibi yeterli bilgi ve donanıma sahip olmasını sağlayacak dersleri alması gerekmektedir. Çünkü gölge öğretici aynı zamanda sınıfta öğrencinin; odaklanma, ders esnasında anlamadığı konuyu sınıf öğretmenine bildirme, dikkat dağıtan uyaranlara rağmen
derse uyumunu sağlama, kendini kontrol etme, göz teması yoluyla iletişim kurma, sınf öğretmeninden yardım istemesine teşvik etme, ilgi alanlarını sınıf arkadaşlarıyla paylaşma ve onların ilgi alanlarını öğrenmeye teşvik etme gibi alanlarda destek sağlamaktadır (Al-Sabatin, 2020).
Ülkemizde gölge öğreticiler aileler tarafından üniversitelerin farklı bölümlerinde okuyan öğrenciler veya Beden Eğitimi ve Spor Meslek Yüksekokulu mezunları arasından bulunmakta ve finanse edilmektedir. Ancak gölge öğretici olarak çalışacak bireylerin niteliklerini ve sahip
olması gereken performanslarını ortaya koyacak bir program olmadığından bu alanda bir ihtiyaç olduğu ortaya çıkmıştır. Var olan ihtiyacı karşılamak için Yükseköğretim Kurulu’nun 11.12.2019 tarihli toplantısı sonucu alınan karar ile ilk olarak Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi’nde ve sonrasında Kocaeli Sağlık ve Teknoloji Üniversitesinde “Engelliler için Destek Programı” açılmıştır. 2021 yılından itibaren ise "Engelliler için Gölge Öğreticilik" ismi ile eğitim vererek “gölge öğreticilik” yapacak destek personelleri yetiştirmeyi hedeflemiştir. Sıklıkla duyulmaya başlanacak olan gölge öğretmen, kolaylaştırıcı kişi ve gölge öğretici terimlerinin hepsi aynı meslek tanımını ifade etmektedir. Gölge öğreticilerin ön lisans eğitimi süresince aldıkları teorik eğitimle birlikte bu bilgileri uygulayacakları uygulama ortamlarında aktif bir şekilde bulunmaları önem göstermektedir. Tüm özel gereksinim gruplarından öğrencilerin akademik ve sosyal uyumları, bağımsız yaşam becerileri edinmeleri, toplumda kendi başlarına var olabilmelerine destek sağlayabilmek için uygulama ağırlıklı bir eğitim süreci gerekmektedir. Son olarak, otizm tanısı alan bireylerin artmasıyla birlikte ilerleyen süreçte tüm okullarda nitelikli gölge öğreticiye ihtiyaç duyulacağı düşünülmektedir. Sadece otizm tanısı alan bireyler değil diğer özel gereksinim gruplarını da içine alan gölge öğretici desteği önem göstermektedir. Bu nedenle gölge öğretici veya kolaylaştırıcı kişi teriminin mevzuatta yer alması, meslek tanımının yapılması ve mesleki yeterliklerin belirlenmesi ümit edilmektedir. Mevzuatın tüm özel gereksinimli bireyleri kapsaması ümidiyle.
 

KAYNAKÇA
Al-Sabatin, I. M (2020). The role of shadow teacher in ımproving autistic students ability in learning. A dvances in Social Sciences Research Journal, 7(9) 375-382.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü 04.01.2020 tarih ve 230243 sayılı "Kolaylaştırıcı Kişi" konulu bakanlık oluru https://karayazi.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_01/24164745_kolaylaYtYrYcY_kiYi_000869.pdf adresinden 10.11.2021 tarihinde ulaşılmıştır.
Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Ulusal Eylem Planı (OSBUEP) [National Action Plan for Individuals with Autism Spectrum Disorder]. (2016). Retrieved from https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/12/20161203-16.htm adresinden 10.11.2021 tarihinde ulaşılmıştır.
Özaydın, L., & Çolak, A. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ve “okul öncesi eğitimde kaynaştırma eğitimi hizmet içi eğitim programı”na ilişkin görüşleri.
Kalem Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 1(1), 189-226.